Bài 60. SAO – THIÊN HÀ
1.Sao:
- Sao là một khối khí nóng sáng, giống như Mặt Trời. Vì các sao ở xa nên ta thấy chúng như những điểm sang
- Xung quanh một số sao có các hành tinh chuyển động (giống như hệ Mặt trời)
- Đa số các sao tổn tại ở trạng thái có kích thước, nhiệt độ ổn định trong thời gian dài.
2. Các loại sao
a) Đa số các sao tồn tại trong trạng thái ổn định, có kích thước, nhiệt
độ … không đổi trong một thời gian dài. Mặt Trời là một trong số các sao
này.
b) Ngoài ra, người ta đã phát hiện thấy có một số sao đặc biệt. Ba loại sao:
- Sao biến quang: có độ sáng thay đổi.
- Sao mới, độ sáng tăng đột ngột hàng vạn lần rồi từ từ giảm.
- Sao Punxa, sao nơtron: bức xạ năng lượng dưới dạng xung sóng điện từ rất mạnh.
3. Khái quát về sự tiến hoá của các sao
- Đám “mây” khí và bụi vừa quay, vừa co lại do tác dụng của lực hấp dẫn,
sau thời gian vài chục nghìn năm thì tạo thành một tinh vân. Ở trung
tâm tinh vân, một ngôi sao được hình thành.
- Sao tiếp tục co lại, nóng dần lên, bức xạ năng lượng.
- Khi “nhiên liệu” cạn, sao biến thành tinh thể khác.
Thời gian sống của sao có khối lượng khác nhau thì khác nhau. Có sao tiếp tục tiến hóa trở thành sao nơ tron hoặc lỗ đen.

4. Thiên hà: Các sao tồn tại trong vũ trụ thành những hệ thống tương đối độc lập đối với nhau.
- Hệ thống sao gồm nhiều loại sao và tinh vân gọi là thiên hà.
- Thiên hà có hình dạng dẹt như cái đĩa có cánh tay xoắn ốc, chứa nhiều khí là thiên hà xoắn ốc.
- Thiên hà hình elip, chứa ít khí, khối lượng thiên hà trải trên một dãi rộng gọi là thiên hà elip.
- Thiên hà không có hình dạng xác định, trông như những đám mây gọi là thiên hà không định hình.
Các sao quay xung quanh trung tâm thiên hà.

b) Thiên hà của chúng ta. Ngân hà
+ Thiên hà của chúng ta:
- Thiên hà hình xoắn ốc.
- Có khối lượng khoảng 150 tỉ lần khối lượng Mặt trời.
- Bề dày khoảng 330 năm ánh sáng, chứa vài trăm tỉ ngôi sao.
+ Vùng lồi trung tâm thiên hà tạo bởi các sao “già” khí và bụi, có nguồn phát hồng ngoại cũng là nguồn phát sóng VTĐ.
+ Từ Trái đất, chỉ nhìn được hình chiếu của thiên hà trên vòm trời, như dãi sáng tỏa ra trên bầu trời đêm, đó là dãi Ngân hà.

c) Nhóm thiên hà. Siêu nhóm thiên ha
(SGK)


Bài 61. THUYẾT BIG-BANG
1. Các thuyết về sự tiến hoá của vũ trụ. Khi nghiên cứu nguồn gốc và sự tiến hoá của vũ trụ , đã có hai trường phái khác nhau.
a)Hoi-lơ (Fred Hoylenhà vật lý người Anh ,1915-2000) cho rằng vũ trụ ở
trong “trạng thái ổn định”, vô thuỷ vô chung, không thay đổi từ quá khứ
đến tương lai. Vật chất được tạo ra một cách liên tục.
b) Trường phái khác lại cho rằng vũ trụ được tạo ra bởi một vụ nổ “cực
lớn. Mạnh” cách đây khoảng 14 tỉ năm, hiện nay đang tiếp tục dãn nở và
loãng dần. Vụ nổ nguyên thuỷ này được đặt tên là Big Bang (vụ nổ lớn).
Năm 1948, các công trình nghiên cứu lý thuyết của nhà vật lý người Mĩ
gốc Nga Ga-mốp đã tiên đoán vết tích của bức xạ vũ trụ nguyên thuỷ, lúc
đầu nóng ít nhất hàng triệu tỉ độ, ngày càng nguội dần vì vũ trụ dãn nở.

2. Các sự kiện thiên văn quan trọng
a) Vũ trụ dãn nở: Năm 1929, nhà thiên văn học người Mĩ Hớp-bơn(Edwin
Powell Hubble, 1889-1953), dựa vào hiệu ứng Đốp-ple đã phát hiện thấy
rằng, các thiên hà xa xăm rải rác khắp bầu trời đều chạy ra xa hệ Mặt
Trời của chúng ta. Hơn nữa, ông còn tìm thấy rằng, tốc độ chạy ra xa của
thiên hà tỉ lệ với khoảng cách d giữa thiên hà và chúng ta (định luật
Hớp-bơn)
- v= Hd với H gọi là hằng số Hớp-bơn có trị số H =1,7.10^-2 m/s ( năm ánh sáng = 9,46.10^12km).
- Điều phát hiện của Hớp-bơn đã chứng tỏ các thiên hà dịch chuyển ra xa
nhau, đó là bằng chứng của sự kiện thiên văn quan trọng : vũ trụ đang
dãn nở.

3. Thuyết Big Bang
- Theo thuyết Big-Bang, vũ trụ bắt đầu dãn nở từ một “điểm kì dị”. bắt
đầu từ thời điểm tp= 10^-43s gọi là thời điểm Plăng Từ thời điểm này, vũ
trụ dãn nở rất nhanh, nhiệt độ của vũ trụ giảm dần, tràn ngập các hạt
có năng lượng cao như êlectron, nơtrinô và quac. Năng lượng của vũ trụ
ít nhất phải bằng 10^15GeV.
- Nuclôn được tạo ra sau vụ nổ một giây.
- Ba phút sau đó mới xuất hiện các hạt nhân nguyên tử đầu tiên.
- Ba trăm nghìn năm sau mới xuất hiện các nguyên tử đầu tiên.
- Ba triệu năm sau mới xuất hiện các sao và thiên hà.
- Tại thời điểm t= 14 tỉ năm, vũ trụ ở trạng thái hiện nay, với nhiệt độ trung bình T=2,7K.